Đặt ai vào vị trí nào, họ sẽ thể hiện như vậy

Last updated on Tháng chín 13, 2023

Câu chuyện trong một bệnh viện của Nhật. Các nhân viên y tế và y bác sĩ chuyển cách gọi bệnh nhân với từ xưng hô -san さん (anh/chị) sang -sama 様 (quý khách), giống như cách gọi tôn kính khách hàng vậy. Việc thay đổi cách xưng hô này là nằm trong xu hướng ngày càng chuyển sang xã hội dịch vụ, tức là xuất phát từ ý thức cạnh tranh kinh tế hơn là do ý thức lịch sự (thực ra người Nhật đã quá lịch sự rồi). Bệnh viện này nhận thấy một điều lạ lùng: các bệnh nhân trở nên ngang ngược, lỗ mãng, hống hách hơn trước. Thậm chí có cả những bênh nhân quấy rối tình dục nhân viên nữ.

Bệnh viện đã họp nhân viên lại, thống nhất lại nhận thức rằng y tế là một ngành phục vụ đặc thù, không phải là dịch vụ tiếp khách như là khách sạn, không thể quỵ luỵ bệnh nhân bằng mọi giá. Họ quyết định thử quay lại cách gọi cũ là xưng hô bằng -san さん. Thật lạ lùng, các bệnh nhân một cách vô ý thức tự trở lại lịch sự như trước!

Các hành động vô thức này hoàn toàn không có sự trao đổi gì trước giữa nhân viên y tế và bệnh nhân, chỉ là sự thay đổi cách gọi bệnh nhân. Sự việc này vô tình tương tự như một thực nghiệm xã hội mà trong đó các bệnh nhân tự điều khiển thái độ của mình một cách không tự chủ. Sự việc được chia sẻ trên mạng xã hội Twitter đã làm nhiều người đọc cảm thấy sợ hãi về sự bị điều khiển hành vi một cách vô thức này.

Có người đã liên tưởng đến 1 thí nghiệm tâm lý nổi tiếng: thí nghiệm nhà tù Stanford. Thí nghiệm này nhằm chứng minh con người sẽ hành động một cách vô thức y hệt như vai trò mà họ được giao phó. Tham gia thí nghiệm này là những người bình thường ngoài xã hội, nhưng trong thí nghiệm họ được chia ra nhóm “quản tù” và nhóm “người tù”. Càng thí nghiệm thì những nhóm người này càng tỏ ra thái độ như là quản tù và người tù thực sự, có sự hống hách, có sự sợ hãi, và tình trạng trở nên nguy hiểm đến mức thí nghiệm phải dừng lại sau 6 ngày so với dự định là 2 tuần.

Trong môi trường sinh hoạt ở Nhật và chắc là những nước ngoài khác, những người Việt và những người Nhật, những người làm thuê và những người làm chủ, những người nói tiếng nước ngoài và những, người nói tiếng bản xứ… đều bị chi phối bởi quy luật tâm lý này. Khi tiếp xúc với nhau, cả hai phía đều bị ảnh hưởng bởi thái độ của phía bên kia. Nếu một phía tự ti thì phía kia sẽ dễ khinh khỉnh. Phía kia tự tin thì phía ngược lại trở nên tôn trọng, e dè. Nếu 1 phía sợ sệt thì phía kia bực bội. Phía này càng giấu giếm thì phía kia càng nghi ngờ. Một ví dụ cụ thể: khi bị người Nhật hỏi về tình trạng tội phạm người Việt, nếu bản thân không làm điều gì xấu thì cũng không cần thiết phải mất tự tin quá đáng (nhưng tất nhiên là làm mặt nhơn nhơn không liên quan thì sẽ gây hiệu quả ngược lại 🙂 ). Khi phỏng vấn xin việc, nếu người được phỏng vấn mà không tự tin, nói năng lí nhí, vẻ mặt u ám thì sẽ tự làm giảm ấn tượng trong mắt người phỏng vấn. Rồi khi nói chuyện với người Nhật, dù bản thân chỉ là sinh viên quèn, nhưng có những tri thức nhất định, sự tự tin nào đó, thì người Nhật sẽ khó có thể lên mặt với mình (có nhiều người Nhật như thế).

Nói tóm lại, rất có thể thái độ của mình sẽ đặt người mình tiếp xúc vào vị trí đối địch hoặc thiện cảm với mình một cách vô thức.

Tham khảo: bài viết gốc cùng tác giả ở Facebook.